گوگرد چیست و چه کاربردهایی دارد
گوگرد یکی از مهمترین عناصر در زندگی ما است. این عنصر هیچ جایگزینی ندارد و بودن آن برای بسیاری از تولیدات، محصولات و کاربردهای روزمره ضرورت دارد. اگرچه اغلب ما می‌دانیم که این عنصر، عنصری مهم، پرمصرف و کاربردی است، اما به طور کامل نمی‌دانیم که گوگرد چیست و چه کاربردهایی دارد. به همین دلیل هر آنچه که باید در خصوص این ماده جامد زرد رنگ بدانید را در این مطلب شرح خواهیم داد.
گوگرد چیست؟
گوگرد یکی از عناصر شیمیایی مهم است که به طور طبیعی یافت می‌شود. این عنصر در دسته فلزات قرار ندارد و به عبارتی در گروه عناصر نافلزات قرار می‌گیرد. گوگرد ماده‌ای جامد و شکننده است که در صنایع فراوانی از داروسازی و کشاورزی تا نفت و گاز کاربرد دارد.
نام این عنصر به انگلیسی Sulfur است و با نماد S شناخته می‌شود. عدد اتمی آن ۱۶ بوده و در جدول تناوبی با نشان S جای می‌گیرد. گوگرد را می‌توان در منابعی طبیعی همچون آتشفشان‌ها، منابع زیرزمینی و غیره به شکل خالص یا با ترکیب سایر مواد یافت. در نتیجه جایگزینی ندارد چراکه از منابع خاصی به دست می‌آید.
این ماده جامد با تمامی فلزات واکنش نشان می‌دهد و در واقع واکنش‌پذیر است که موجب تولید و به وجود آمدن سولفیدها می‌شود. البته با برخی فلزات شامل طلا و پلاتین واکنش نشان نمی‌دهد. علاوه‌بر این، امکان ترکیب کردن آن با برخی مواد غیرفلزی هم وجود دارد که این ترکیبات به ایجاد مواد خاصی منجر شده و این مواد نقشی اساسی در تولید بسیاری از کالاها دارند. البته در میان ترکیباتی که با گوگرد به وجود می‌آیند، ترکیب یا حل شدن آن در آب وجود ندارد چراکه این ماده در آب حلال نیست. تعدادی از کانی‌هایی که شامل این ماده پرکاربرد هستند، چنین مواردی را در برمی‌گیرند:
- پیریت
- بوریت
- اسفالریت
- اندریت
- مارکاسیت
- کالکوپیریت
- کوولیت
- ژیپس
کاربردهای گوگرد
همان‌طور که اشاره کردیم، این عنصر شیمیایی یکی از پرکاربردترین و پرمصرف‌ترین عناصر است که به صورت خالص یا ترکیب با سایر مواد در بسیاری از صنایع و تولیدات استفاده می‌شود. از این رو کاربردهای بسیاری را به اشکال مختلف شامل می‌شود. در مجموع، تعدادی از مهمترین و رایج‌ترین موارد از کاربردهای گوگرد شامل این موارد هستند:
1. گوگرد در صنعت کشاورزی
استفاده از گوگرد در کشاورزی یکی از رایج‌ترین کاربردهای آن به حساب می‌آید. خواص گوگرد در این صنعت بسیار زیاد است. این ماده می‌تواند به عنوان یک ضدقارچ و ضدآفت در بسیاری از کودها مورد استفاده قرار گیرد. در نتیجه در عین حال که از بیمار شدن گیاهان جلوگیری می‌کند، از زرد و خراب شدن برگ‌های آن‌ها هم پیشگیری خواهد کرد.
از جهتی می‌تواند کمبود نیتروژن خاک را جبران کرده که خود باعث بهبود خاک و در نتیجه جلوگیری از خشکی گیاه خواهد شد. همچنین این ماده برای تولید انواعی از آفت‌کش برای انواعی از مرکبات، میوه‌ها و سبزیجات کاربرد دارد. برای مثال کشاورزان می‌توانند از آن برای سیب، توت‌فرنگی و انگور استفاده کنند.
2. گوگرد در تولید سولفوریک اسید
به احتمال زیاد تاکنون شنیده باشید که سولفوریک اسید را با عنوان جوهر گوگرد می‌شناسند. این نام به دلیل تولید و ساخته شدن سولفوریک اسید با گوگرد انتخاب شده است. این ماده از گوگرد، هیدروژن و اکسیژن به دست می‌آید و خود کاربردهای فراوانی دارد. برای مثال این ترکیب می‌تواند برای تولید مواد رنگی، آفت‌کش، مواد شوینده، ساخت رزین، ضدیخ، کاتالیزور نفت، کاغذ روغنی و غیره مورد استفاده قرار گیرد.
3. گوگرد در تولید سلفون
آیا تا به حال دقت کرده‌اید که سلفون‌های پرمصرف و پرکاربردی که تقریباً در خانه‌های تمامی ما یافت می‌شود، از چه چیزی ساخته شده است؟ گوگرد در ساخت و تولید آن هم کاربرد دارد. این عنصر شیمیایی در طی فرآیند و واکنش‌های خاصی موجب تولید سولفید می‌شود. سولفید هم برای تولید سلفون مورد استفاده قرار می‌گیرد.
4. گوگرد در باتری‌سازی
این ماده همچنین در صنعت باتری‌سازی هم مورد استقبال و استفاده قرار گرفته است. باتری‌هایی که با استفاده و یا ترکیبات آن ساخته می‌شوند، بسیار باکیفیت، بادوام و دارای ماندگاری بالایی هستند. علاوه‌بر این‌ها، جالب است بدانید که این روش تولید باتری باعث عرضه محصولاتی می‌شود که دوستدار محیط زیست بوده و به آن آسیبی وارد نمی‌کنند.
البته کلیه این موارد تنها بخش کوچکی از کاربردها و مصارف گوگرد را شامل می‌شوند. این ماده شیمیایی و کاربردی می‌تواند با ترکیب شدن با بسیاری از مواد و عناصر دیگر مواد اولیه انواعی از کالاهای مهم زندگی روزمره را تشکیل دهد. در مجموع این ماده شیمیایی به دلیل برخورداری از برخی خواص فیزیکی خاص و مهم چنین کاربردهایی را به دست آورده است.
5. گوگرد در صنعت دارو
استفاده در داروسازی و صنایع دارویی از دیگر کاربردهای بسیار مهم گوگرد به حساب می‌آید. بسیاری از پمادهای ضدعفونی‌کننده و ضدقارچ که از بدتر شدن زخم‌های بدن و ایجاد عفونت یا مریضی جلوگیری می‌کنند، دارای ترکیباتی از گوگرد هستند. حتی بسیاری از محصولات بهداشتی، محصولات ضد آکنه و محصولات ضد جوش که امروزه بیش از همیشه رواج پیدا کرده‌اند هم شامل ترکیباتی از این عنصر حیاتی، مهم و کاربردی هستند.
6. گوگرد در تولید کاغذ
همان‌طور که می‌دانید، کاغذها هم انواع فراوانی دارند. این انواع از لحاظ جنس، کیفیت، ضخامت، رنگ، مدل، ابعاد و غیره تقسیم‌بندی می‌شوند. برای ساخت و تولید هر یک از آن‌ها هم به مواد مختلفی نیاز است. گوگرد یکی از این مواد به شمار می‌رود. به طور معمول گوگرد در صنعت کاغذسازی به عنوان یک ماده سفیدکننده به کار گرفته می‌شود.
7. گوگرد در لاستیک‌سازی
کاربرد گوگرد بسیار گسترده است و در زمینه‌های متعددی دیده می‌شود. به این ترتیب همان‌طور که در صنایع تولید محصولات پوستی، دارویی و بهداشتی کاربرد دارد، در عین حال برای تولید و ساخت لاستیک هم استفاده می‌شود. از آن مهمتر، کاربرد این عنصر در فرآیند تولید لاستیک باعث افزایش کیفیت محصول می‌شود. در واقع از گوگرد در فرآیند ولکانیزاسیون استفاده شده که این کاربرد استحکام و ماندگاری لاستیک‌های تولیدشده را بیشتر می‌کند.
8. گوگرد در تولید شوینده‌ها
بسیاری از شوینده‌ها و مواد پاک‌کننده یا ضدعفونی‌کننده‌ای که در منزل خود استفاده می‌کنید، حاوی ترکیباتی از گوگرد هستند. استفاده از این ماده برای تولید شوینده‌ها به عنوان یکی از رایج‌ترین و بهترین موارد از کاربردهای گوگرد شناخته می‌شود. خواص این ماده باعث شده که آنتی باکتریال و پاک‌کننده باشد و از این رو به عنوان ماده اصلی تولید بسیاری از شوینده‌ها به کار گرفته شود.
بررسی خواص فیزیکی گوگرد
خواص منحصر به فرد گوگرد باعث تمایز آن نسبت به سایر عناصر و مواد شده و به همین دلیل است که جایگزینی ندارد. اطلاع از خواص و ویژگی‌های مهم این ماده باعث می‌شود که افراد بتوانند با سهولت بیشتری خرید گوگرد خالص و باکیفیت را انجام دهند و از آن در تولیدات خود استفاده کنند. بررسی خواص فیزیکی گوگرد به این ترتیب است:
- رنگ گوگرد زرد و لیمویی مانند است.
- ساختاری بی‌شکل و منشوری دارد.
- در حالت معمولی یک ماده جامد زرد رنگ است.
- چگالی آن حدود ۲ گرم بر سانتی‌متر مکعب است.
- نقطه جوش گوگرد ۴۴۴.۶ درجه سانتی‌گراد است.
- نقطه ذوب گوگرد ۱۱۵.۲۱ درجه سانتی‌گراد است.
- گوگرد هیچ بو یا مزه‌ای ندارد.
تفاوت گوگرد و سولفور
بسیاری از افراد می‌خواهند تفاوت سولفور و گوگرد را بدانند، در حالی که در واقع این دو عنصر یکی هستند. واژه سولفور عبارت لاتین یا انگلیسی این عنصر است و گوگرد واژه فارسی این عنصر به حساب می‌آید. به این ترتیب هیچ تفاوت و فرقی بین این دو وجود ندارد و هر دو با نماد S نشان داده می‌شوند. برخی از افراد آن را با سولفور شناخته و برخی دیگر هم آن را با واژه گوگرد می‌شناسند.
خطرات گوگرد
گوگرد به عنوان یک عنصر شیمیایی مانند سایر عناصر می‌تواند خطراتی برای انسان‌ها، گیاهان و جانوران داشته باشد. برخی از این خطرات را گوگرد خالص به وجود می‌آورد و برخی دیگر از آن‌ها با ترکیب با سایر مواد ایجاد می‌شوند. برای مثال خود سولفور خالص می‌تواند در صورت تماس مداوم با پوست باعث تحریک آن شود در حالی که اگر به شکل سولفید هیدروژن باشد، گازی بسیار سمی و خطرناک به حساب می‌آید. به طور کلی این ماده می‌تواند چنین خطراتی را به همراه داشته باشد و همه افراد باید از آن‌ها آگاه باشند:
- در صورتی که فرد به طور مکرر در تماس یا محل گرد و غبار قرار گرفته باشد، این ماده می‌تواند منجر به تحریک شدن و واکنش نشان دادن چشم‌ها شود.
- تنفس گوگرد می‌تواند عوارضی همچون سرفه کردن، خس‌خس سینه، تنگی نفس و مشکلات مشابهی را رقم بزند. استنشاق مداوم و همیشگی این ماده می‌تواند خطر مبتلا به سرطان و بیماری‌های تنفسی را هم به دنبال داشته باشد.
- همان‌طور که اشاره کردیم تماس مکرر و مداوم گوگرد با پوست انسان باعث تحریک و ملتهب شدن آن خواهد شد.
- در صورتی که فردی گوگرد را ببلعد یا بخورد، خطرات زیادی از جمله گلودرد، سردرد، تهوع، استفراغ و حتی بیهوش شدن سلامتی او را تهدید خواهد کرد.
- گرد و غبار گوگرد قابلیت ایجاد انفجار و اشتعال دارد.
- این ماده می‌تواند باعث آلوده شدن هوا و آب شود که خود می‌تواند احتمال بارش باران اسیدی را به دنبال داشته باشد.
با در نظر گرفتن این موارد، افراد باید کلیه نکات ایمنی هنگام استفاده از گوگرد یا حتی کار کردن در محل دارای گوگرد را به خوبی رعایت کرده و از ایجاد خسارات جانی و مالی جلوگیری کنند.
نکات ایمنی هنگام استفاده از گوگرد
اگرچه خطراتی که بررسی کردیم در خصوص این ماده وجود دارند، اما با رعایت چند نکته ساده می‌توان آن‌ها را از بین برد. در مجموع نکات ایمنی هنگام استفاده از گوگرد به این ترتیب هستند:
- تجهیزات: در هنگام استفاده از این ماده باید از تماس با پوست یا استنشاق و تنفس آن جلوگیری کرد. از این رو به تجهیزات مناسب از جمله دستکش، لباس‌های مخصوص و ماسک نیاز است. علاوه‌بر این، عینک ایمنی هم توصیه می‌شود.
- نگهداری: برای جلوگیری از انفجار و اشتعال یا سایر خطرات، باید نگهداری و انبار کردن ماده به درستی انجام شود. انبار کردن در انبارهای دارای تهویه مناسب از مهمترین نکات است. همچنین انبار مورد نظر باید جایی کاملاً خشک و خنک باشد و رطوبت یا گرما در آن وجود نداشته باشد.
- بسته‌بندی: بسته‌بندی کردن صحیح سولفور نه تنها نگهداری و ذخیره‌سازی بلکه حتی حمل‌ونقل آن را هم آسان‌تر و مطمئن‌تر خواهد کرد. یک بسته‌بندی مناسب از نشت دادن ماده جلوگیری می‌کند و همچنین با علائم مخصوص و علائم خطر اطلاعات نحوه برخورد یا نگهداری را به افراد می‌رساند. در ضمن این بسته‌بندی‌ها باید در برابر خوردگی هم مقاوم باشند. در واقع بسته‌بندی موردی است که در خرید و فروش و یا قیمت گوگرد تأثیر می‌گذارد چراکه عده‌ای از افراد به دلیل استفاده از بسته‌های ارزان و بی‌کیفیت آن را با تعرفه پایین‌تری عرضه می‌کنند.
- حمل‌ونقل: در هنگام حمل‌ونقل هم مانند نگهداری به رعایت نکات مهمی نیاز است. حمل‌ونقل با وسایل نقلیه تهویه‌دار، بسته‌بندی‌های مناسب و به دور از گرما یا وسایل حرارتی تعدادی از مهمترین شرایط هستند.
- دانش استفاده: افرادی که با سولفور کار می‌کنند باید به خوبی از خواص، خطرات و ویژگی‌های این ماده مطلع باشند.
- پسماندها: پسماندهای سولفور باید با جداسازی و بسته‌بندی مناسب به شکل صحیحی دفع شوند تا برای انسان‌ها، محیط زیست و حیوانات خطری ایجاد نکنند.
- کمک‌های اولیه: کلیه افراد و کارکنان یک شرکت یا کارخانه که از چنین موادی استفاده می‌کنند باید با اقدامات اولیه‌ای همچون وادار کردن فرد به استفراغ در صورت بلیعدن آن آشنا باشند. همچنین در صورت تماس با پوست و چشم به شستشوی کامل و طولانی مدت به منظور اطمینان در خصوص از بین رفتن خطر نیاز است.
ترکیبات مورد استفاده از گوگرد در صنعت
با گوگرد ترکیبات بی‌شماری ایجاد می‌شود که هر یک از آن‌ها به نحوی در صنایع و زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. تعدادی از رایج‌ترین و مهمترین ترکیبات چنین مواردی را شامل می‌شود:
- دی‌اکسید گوگرد با کاربرد در صنایع غذایی و شیمیایی
- انواع سولفات‌ها با کاربرد در صنایع کشاورزی
- پلی سولفید برای لاستیک‌سازی
- سولفید هیدروژن برای صنایع نفت و گاز
- سولفونامید برای صنعت دارویی
- تولید سولفیت‌ها برای صنعت کاغذسازی
- کربن دی سولفید با کاربرد در صنعت نساجی
- اسید سولفوریک برای صنایع فلز و شیمیایی
- و بسیاری از ترکیبات دیگر برای صنایع مختلف دیگر
سخن آخر
در این مقاله، سفری کوتاه به دنیای شگفت‌انگیز گوگرد داشتیم و با برخی از مهمترین کاربردها، خواص و خطرات آن آشنا شدیم. گوگرد، عنصری ارزشمند و پرکاربرد است که نقشی اساسی در زندگی انسان ایفا می‌کند. از تولید دارو و مواد شوینده تا کشاورزی و صنعت، ردپای این عنصر شگفت‌انگیز را می‌توان یافت.
برای خرید انواع مواد شیمیایی یا اطلاع از محصولات، می‌توانید با مشاورین مجرب شرکت تدارک صنعت کاغذ کرمان تماس بگیرید و از راهنمایی و مشاوره تخصصی آن‌ها بهره‌مند شوید.
